واحد بازتوانی شناختی Cognitive Rehabilitation Unit
عملکرد شناختی و بازتوانی شناختی چیست؟
منظور از عملکردهای شناختی مغز، طیف گسترده‌ای از ظرفیت‌های رفتاری و فرآیندهای شناختی همانند توجه، حافظه، استدلال کلامی، حل مسأله، برنامه‌ریزی، ترتیب‌گذاری، توانایی حفظ توجه، بهره‌مندی از بازخوردها، عملکرد چند تکلیفی، انعطاف‌پذیری شناختی است.
خوشبختانه مغز یک ارگان انعطاف‌پذیر و تغییرپذیر است که میتوان با روش‌های بازتوانی شناختی آن را ترمیم نمود و یا با توانمند سازی ارتقا داد. بطور کلی بازتوانی شناختی، به مجموع اقداماتی اطلاق می‌شود که هدف آنها حفظ، ترمیم یا تقویت کنش‌های شناختی برای ارتقای کیفیت زندگی در افراد بهنجار یا افراد با نیازهای ویژه (مانند کسانی که دچار اختلالات شناختی هستند) می‌باشد. در این روش درمانگر پس از مصاحبه اولیه، نقاط قوت و ضعف عملکردهای شناختی را ارزیابی می‌کند و طبق آن پروتکل‌هایی برای تقویت نقاط آسیب‌دیده ارائه می‌دهد. بنابراین خوشبختانه همان گونه که میتوان یک عضله را تقویت کرد، به مراتب راحت‌تر از آن میتوان مغز را تقویت کرد. اصطلاحی وجود دارد که می‌گویند “ما هرچه بیشتر از مغزمان استفاده نماییم، مغز بیشتری داریم “.
خدمات واحد بازتوانی شناختی
1. ارزیابی شناختی 2. توانبخشی شناختی
ارزیابی شناختی
در این بخش ارزیابی جامع از عملکردهای شناختی شامل نقاط قوت و ضعف شناختی مورد سنجش قرار می‌گیرد.
آزمون‌ها شامل آزمون‌های قلم و کاغذ و یا کامپیوتری به شرح زیر است:
آزمون بررسي يكپارچه عملكرد ديداري– شنيداري (IVA2)
يك آزمون پيوسته ديداري شنيداري 20 دقيقه‌اي بصورت کامپیوتری است. دو عامل اصلي يعني كنترل پاسخ و توجه را مورد ارزيابي قرار مي‌دهد. دو محرک بصورت دیداری و شنیداری به آزمودنی ارائه می‌شود. آزمودنی میبایست چنانچه عدد یک را ببیند یا بشنود دکمه موس کامپیوتر را فشار دهد و برای محرک عدد 2 عکس العملی نشان ندهد. سن کاربری این نرم افزار بالای شش سال می‌باشد.
استروپ (Stroop Test)
این آزمون روش نوروسایكولوژیك رایجی برای ارزیابی توجه انتخابي و بازداری مي‌باشد. در این آزمون، آزمودنی باید رنگ واژه‌هایی را كه با رنگ‌های مختلف نوشته شده است بدون توجه به معنای آنها بیان کند. دو حالت در تست استروپ وجود دارد: همخوان و غیر همخوان. در حالت همخوان، رنگ کلمه با نام کلمه هماهنگ است (مثلا کلمه قرمز با رنگ قرمز نوشته شده است). در حالت ناهمخوان، رنگ کلمه با معنا آن هماهنگ نیست (مثلا کلمه قرمز با رنگ آبی نوشته شده است). مقادیر افزایش یافته زمان و کاهش صحت هنگامی که نام رنگ در حالت ناهمخوان در مقایسه با همخوان خوانده می‌شود به اثر استروپ برمیگردد. این آزمون برای سنجش عملكرد لوب فرونتال نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آزمون کامپیوتری دسته بندی كارت ویسكانسین (WCST)
تست دسته بندی ویسکانسین تست نوروسایکولوژی است. تعدادی کارت به آزمودنی نشان داده می‌شود. آزمودنی میبایست کارت‌ها را بر اساس شکل، رنگ، یا تعداد دسته‌بندی کند. این تست برای افراد بالای شش سال بکار می‌رود و حدود 20 دقیقه زمان می‌برد. در بیماران با صدمات مغزی، اختلالات ذهنی مثل اسکیزوفرنی بکار می‌رود. برای اندازه‌گیری بدکارکردی لوب فرونتال و برای عملکردهای لوب فرونتال، انعطاف‌پذیری کاربرد دارد.
آزمون حافظه کاري وکسلر
یکی از معمول‌ترین روش‌ها براي ارزیابی حافظه کاري سنجش فراخناي (ظرفیت) خرده مقیاس فراخناي ارقام مقیاس حافظه وکسلر است. از دو قسمت تشکیل شده است: فراخناي ارقام روبه جلو و فراخناي ارقام معکوس. در ارقام رو به جلو یک سري اعداد ارائه می‌گردد و آزمودنی باید به همان ترتیب ارائه شده اعداد را تکرار نماید. در بخش ارقام معکوس یک سري اعداد ارائه می‌گردد و لازم است تا آزمودنی اعداد را بر عکس ترتیب ارائه شده تکرار کند.
N-BACK
برای تست حافظه کاری، روش‌های مختلفی وجود دارد که یکی از آنها N_BACK است. در روش N_BACK هر بار یک شرایطی (مثلاً یک عکس یا یک خانه‌ی روشن از یک جدول یا یک صدای خاص) به شما نمایش داده می‌شود و از شما خواسته می‌شود که اگر این شرایط برابر با شرایط مربوط به مرحله قبل بود روی یک دکمه کلیک کنید. در این حالت اسم این تست می‌شود 1-backو یا در مراحل بالاتر، اگر شرایط با شرایط دو مرحله قبل یا سه مرحله قبل و … برابر بود اعلام کنید. (از 3-back به بعد آزمون سخت می‌شود).
حافظه فعال، Working Memory، کارکرد شناختی می‌باشد که مسؤول حفظ اطلاعات آنی، دستکاری و استفاده از آن در تفکر است. روشی است که شما چیزهایی که با آنها روبه‌رو می‌شوید را به بخش‌هایی از مغزتان که می‌تواند اقدام کند محول می‌کنید. به این ترتیب، حافظه فعال، برای متمرکز ماندن بر روی یک کار، جلوگیری از حواس‌پرتی، و به‌روز نگه داشتن شما و آگاه کردن شما در مورد آنچه که در اطراف شما می‌گذرد ضروری است.
سیستم عملکرد اجرایی دلیس- کاپلان ( D-KEFS )
تست نوروسایکولوژی است که برای اندازه‌گیری عملکردهای اجرایی کلامی و غیر کلامی برای کودک و بزرگسال سن 8 تا 89 سال بکار می‌رود. این مجموعه تست قلم و کاغذی شامل 9 تست مستقل می‌باشد. بنابراین اندازه یا نمره ترکیبی برای انجام آزمایش وجود ندارد. کارکاردهای اجرایی شناختی شامل انعطاف‌پذیری ذهنی، بازداری، حل مسئله، برنامه‌ریزی، کنترل تکانه، شکل‌دهی مفهوم، تفکر انتزاعی و خلاقیت می‌باشد. مجموعه تست DKEFS شامل آزمون‌های ردیابی، سیالی کلامی، سیالی طرح، تداخل رنگ-کلمه، دسته‌بندی، بیست سوالی، بافت کلمه، برج، ضرب‌المثل می‌باشد.
ارزیابی حافظه
جهت ارزیابی انواع حافظه، حافظه کوتاه مدت و بلندمدت، شنیداری و دیداری
مجموعه کامل حافظه وکسلر
تست AVLT (شنیداری) و CVLT (دیداری)
مجموعه آزمون‌های ارزیابی عصب روانشناختی (CANTAB)
- تست MOT) Motor screening) یا گزینش حرکتی، برای آشنا شدن فرد آزمون دهنده با سیستم CANTAB و ارزشیابی توانایی حرکت، دقت و سرعت آزمون دهنده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- تست RTI) Reaction Time) یا زمان پاسخ، سنجش سرعت واکنش و حرکت در یک برنامه منحصر به فرد و ۵ گزینه‌ای مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
- تست RVP) Rapid Visual Information Processing) یا پردازش سریع اطلاعات تصویری، جهت سنجش توجه پایدار دیداری است.
- تست SOC) Stockings of Cambridge) یا انباشت های کمبریج، جهت ارزیابی برنامه ریزی فضایی و کنترل حرکتی است.
- تست SST) Stop Signal Task)، ماموریت توقف سیگنال، جهت سنجش بازداری پاسخ است.
- تست ERT) Emotion Recognition Task) جهت شناسایی شناخت اجتماعی از طریق بررسی پاسخ در هنگام مواجه شدن باحالت‌های مختلف است.
- تست CGT) Cambridge Gambling Task) ماموریت شرط بندی کمریج، جهت ارزیابی کنترل محرک و پذیرفتن ریسک در تصمیم‌گیری است.
بازتوانی شناختی
در بخش بازتوانی شناختی پروتکل درمانی با توجه به ویژگی‌های هر مراجع طراحی می‌شود. در این پروتکل‌ها، استراتژی‌های جبرانی، آموزش شناختی-روانشناسی و تمریناتی برای تقویت عملکردهای شناختی بر پایه قلم- کاغذ و یا کامپیوتر به شرح زیر داده می‌شود.
- تمرینات قلم کاغد بر اساس کتب باشگاه‌های مغز
- نرم افزار کاپتان لاگ
نرم افزار کاپتان لاگ
این نرم افزار به آزمودنی برای بهبود توجه، حافظه، سرعت پردازش ذهنی، مهار پاسخ، طبقه‌بندی دیداری- فضایی، و ادراک دیداری کمک می‌کند. سیستم بازتوانی شناختی کاپتان لاگ برای سن 6 تا 96 سال مورد استفاده قرار می‌گیرد.
